Trong giai đoạn 0 đến 6 tuổi, đặc biệt là năm thứ hai, ngôn ngữ của trẻ phát triển với tốc độ rất nhanh, thường được gọi là “giai đoạn bùng nổ ngôn ngữ”. Ở độ tuổi này, nhiều em nhỏ có thể gọi “mẹ”, “bố”, cụm từ đơn giản như “ăn cơm”, “đi chơi” hay hát theo một vài đoạn ngắn. Tuy nhiên không ít phụ huynh lo ngại khi con chạm mốc 2 tuổi vẫn im lặng, phát âm vô nghĩa hoặc chỉ ra hiệu bằng tay. Liệu con mình chỉ đơn giản là “nói muộn”, hay đang có dấu hiệu của một rối loạn ngôn ngữ cần can thiệp sớm?

Mốc phát triển ngôn ngữ ở trẻ 2 tuổi

Để giải đáp được rõ ràng, cần dựa vào các chuẩn phát triển ngôn ngữ được các tổ chức y khoa quốc tế như Hiệp hội Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) hay Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đưa ra. Theo đó, thông thường, ở 18–24 tháng, trẻ:

• Có vốn từ từ 20 đến 100 từ.
• Bắt đầu kết hợp 2 từ thành cụm (“mẹ ơi”, “ăn cơm”).
• Hiểu chỉ dẫn đơn giản và quen thuộc.
• Biết chỉ tay, gật đầu, lắc đầu để hỗ trợ giao tiếp.

Như vậy, nếu đến 24 tháng, trẻ hoàn toàn chưa có từ rõ ràng, không tiến bộ so với trước đó, hoặc không hiểu được chỉ dẫn đơn giản, cha mẹ nên cân nhắc đưa con đi đánh giá.

Vì sao trẻ 2 tuổi chưa biết nói?

Ở độ tuổi này, trẻ có thể chưa nói rõ ràng như các bạn cùng lứa với nhiều lý do. Một số đơn giản là phát triển cá nhân khác biệt, nhưng cũng có trường hợp là dấu hiệu bệnh lý.

• Khác biệt phát triển cá nhân: Có trẻ đi nhanh ở kỹ năng vận động nhưng ngôn ngữ chậm hơn, và ngược lại.
• Môi trường: Trẻ ít được trò chuyện, tiếp xúc nhiều với màn hình thay cho tương tác trực tiếp.
• Nguyên nhân y khoa: Nghe kém, viêm tai giữa tái phát, hoặc vấn đề ở bộ máy phát âm.
• Rối loạn phát triển: Tự kỷ (ASD), rối loạn ngôn ngữ (Language Disorder), chậm phát triển trí tuệ, ADHD.

Điều khó khăn là phụ huynh không dễ phân biệt đâu là sự khác biệt bình thường và đâu là rối loạn. Chính vì vậy, việc cho con đánh giá chuyên môn kịp thời là bước cần thiết.

Khi nào cần lo lắng về rối loạn ngôn ngữ?

Không phải mọi trẻ 2 tuổi chưa biết nói đều có vấn đề nghiêm trọng. Một số bé chỉ đơn giản phát triển ngôn ngữ chậm hơn so với bạn bè cùng trang lứa nhưng vẫn giao tiếp tốt bằng cử chỉ hoặc ánh mắt. Tuy nhiên, có những tình huống mà sự chậm nói không còn là khác biệt cá nhân, mà trở thành dấu hiệu cảnh báo về rối loạn ngôn ngữ hoặc rối loạn phát triển.

Các chuyên gia khuyến nghị phụ huynh nên đặc biệt lưu ý nếu trẻ ở 24 tháng tuổi có một hoặc nhiều biểu hiện sau:

• Không nói được từ đơn rõ ràng nào.
• Không ghép được từ đôi (ví dụ “đi chơi”).
• Không phản ứng khi được gọi tên.
• Không biết chỉ tay hay ra hiệu để diễn đạt nhu cầu.
• Tránh giao tiếp bằng mắt, không chia sẻ sự chú ý với người khác.

Nếu trẻ xuất hiện từ hai dấu hiệu trên trở lên, nguy cơ rối loạn ngôn ngữ hoặc rối loạn phát triển là đáng kể. Lúc này phụ huynh nên đưa trẻ đi đánh giá càng sớm càng tốt.

Đánh giá sớm – Chìa khóa cho can thiệp hiệu quả

Nhiều nghiên cứu quốc tế khẳng định: trẻ được can thiệp trước 3 tuổi có khả năng cải thiện ngôn ngữ rõ rệt hơn so với nhóm được can thiệp muộn. Giai đoạn 0–6 tuổi chính là “thời gian vàng” để xây dựng kỹ năng giao tiếp, vốn từ vựng và nền tảng học tập.

Đánh giá sớm không chỉ giúp xác định nguyên nhân, mà còn:

• Giúp phụ huynh thoát khỏi trạng thái lo lắng, mơ hồ.
• Xác định trẻ thuộc nhóm “nói muộn” nhưng bình thường hay rối loạn ngôn ngữ.
• Lập kế hoạch can thiệp cá nhân hóa phù hợp với năng lực và nhu cầu của từng trẻ.

Hỗ trợ trẻ 2 tuổi chưa biết nói – Các phương pháp khoa học

Âm ngữ trị liệu (Speech Therapy)

Đây là phương pháp chuyên sâu giúp trẻ luyện phát âm, mở rộng vốn từ, cải thiện kỹ năng diễn đạt và giao tiếp. Trị liệu có thể diễn ra cá nhân hoặc theo nhóm nhỏ.

Can thiệp sớm

Nếu trẻ được chẩn đoán có nguy cơ rối loạn phát triển (ASD, Language Disorder), các phương pháp như ABA, PECS, trị liệu hành vi sẽ được triển khai trong giai đoạn vàng.

Môi trường ngôn ngữ tại gia đình

• Hạn chế thiết bị điện tử.
• Trò chuyện thường xuyên, đọc sách, hát cho trẻ nghe.
• Khuyến khích trẻ bắt chước âm thanh, cử chỉ.

Lời kết

Không phải mọi trẻ 2 tuổi chưa biết nói đều bất thường. Tuy nhiên với nhiều trẻ, việc hỗ trợ kịp thời để không bỏ lỡ những giai đoạn vàng vô cùng quan trọng. Nhiều cha mẹ lo lắng đưa con đến những trung tâm giáo dục đặc biệt đồng nghĩa với “gán nhãn” cho con, hoặc gặp phải sự phản đối từ gia đình, bạn bè khi từng chứng kiến nhiều trường hợp “nói muộn” thông thường và cho rằng con mình cũng tương tự. Thực chất việc đánh giá sớm giúp mở ra cơ hội can thiệp đúng thời điểm với những trẻ thật sự cần, từ đó có thể lớn lên với sự tự tin và khả năng hòa nhập.

Tại Doanh nghiệp xã hội Mầm Xanh, chúng tôi kết hợp đánh giá phát triển toàn diện, âm ngữ trị liệu và can thiệp sớm, đồng thời đồng hành cùng phụ huynh trong từng bước. Mỗi trẻ đều có quyền phát triển theo cách riêng của mình. Việc phát hiện, hỗ trợ kịp thời chính là món quà lớn nhất mà cha mẹ có thể trao cho con.

Nếu bạn đang lo lắng vì con 2 tuổi chưa biết nói, hãy liên hệ Mầm Xanh để được tư vấn miễn phí từ chuyên gia.